Lịch sử Larsa

"Người thờ cúng của Larsa", một bức tượng nhỏ cúng dâng lên thần Amurru cho sinh mệnh của Hammurabi, đầu thiên niên kỷ thứ 2 TCN, Louvre

"Larsa" trong lịch sử đã tồn tại ngay từ thời vua Eannatum của Lagash, người sáp nhập nó vào đế chế của mình. Thành phố này đã trở thành một thực thể chính trị trong thời kỳ Isin-Larsa. Sau khi Triều đại thứ ba của Ur sụp đổ vào khoảng năm 2000 TCN, Ishbi-Erra, một viên quan của Ibbi-Sin, vị vua cuối cùng của triều đại Ur III đã tái di chuyển đến Isin và thiết lập một chính phủ có mục đích để kế thừa triều đại Ur III. Từ đó, Ishbi-Erra chiếm lại Ur cũng như các thành phố Uruk và Lagash, mà Larsa trở thành mục tiêu. Những nhà cai trị Isin tiếp theo bổ nhiệm các thống đốc cai trị Lagash; một thống đốc người Amorite có tên Gungunum. Cũng chính ông là người cuối cùng đã tuyệt giao với Isin và thành lập một triều đại độc lập ở Larsa. Để hợp pháp hóa nền thống trị của mình và giáng một đòn mạnh vào Isin, Gungunum đánh chiếm thành phố Ur. Vì khu vực của Larsa là trung tâm chính của thương mại thông qua vịnh Ba Tư, Isin đã đánh mất một tuyến đường thương mại vô cùng lợi nhuận, cũng như một thành phố với nhiều ý nghĩa thờ phụng.

Hai đời vua kế vị của Gungunum là Abisare (khoảng 1841-1830 c) và Sumuel (khoảng 1830-1801 TCN), đã có những bước cắt đứt hoàn toàn lối vào kênh rạch của Isin. Sau giai đoạn này, Isin nhanh chóng mất đi ảnh hưởng về mặt chính trị và kinh tế.

Larsa dần trở nên hùng cường, nhưng nó không bao giờ tích lũy được một lãnh thổ rộng lớn. Đỉnh điểm dưới thời vua Rim-Sin I (khoảng 1758 - 1699 TCN), Larsa chỉ kiểm soát khoảng 10-15 thị quốc khác — không nơi nào gần lãnh thổ được kiểm soát bởi các triều đại khác trong lịch sử Lưỡng Hà. Tuy nhiên, các dự án xây dựng lớn và cam kết nông nghiệp có thể được phát hiện qua những đợt khảo cổ. Sau khi Rim-Sin I bị vua Hammurabi của Babylon đánh bại, Larsa trở thành một tiểu quốc dù được cho rằng đó là quê hương của Vương triều Sealand thứ nhất của Babylon.[3]

Larsa được cho là nguồn gốc của một số tấm bảng có liên quan đến nền toán học Babylon, bao gồm cả bảng Plimpton 322 có chứa mô hình của bộ ba số Pythagore.[4]

Vua Larsa

VuaTrị vì (niên đại sơ lược)Chú thích
Naplanumkhoảng 1961—1940 TCNCùng thời với Ibbi-Suen của Ur III
Emisumkhoảng 1940—1912 TCN
Samiumkhoảng 1912—1877 TCN
Zabaiakhoảng 1877—1868 TCNCon trai của Samium, văn khắc hoàng gia đầu tiên
Gungunumkhoảng 1868—1841 TCNGiành độc lập từ Lipit-Eshtar của Isin
Abisarekhoảng 1841—1830 TCN
Sumuelkhoảng 1830—1801 TCN
Nur-Adadkhoảng 1801—1785 TCNCùng thời với Sumu-la-El của Babylon
Sin-Iddinamkhoảng 1785—1778 TCNCon trai của Nur-Adad
Sin-Eribamkhoảng 1778—1776 TCN
Sin-Iqishamkhoảng 1776—1771 TCNCùng thời với Zambiya của Isin, Con trai của Sin-Eribam
Silli-Adadkhoảng 1771—1770 TCN
Warad-Sinkhoảng 1770—1758 TCNCó thể đồng nhiếp chính với phụ hoàng Kudur-Mabuk
Rim-Sin Ikhoảng 1758—1699 TCNCùng thời với Irdanene của Uruk, bị đánh bại bởi Hammurabi của Babylon, anh trai của Warad-Sin
Hammurabi của Babylonkhoảng 1699—1686 TCNBabylon chính thức cai trị
Samsu-iluna của Babylonkhoảng 1686—1678 TCNBabylon chính thức cai trị
Rim-Sin IIkhoảng 1678—1674 TCNThiệt mạng trong cuộc nổi dậy chống lại Babylon

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Larsa http://cdli.ucla.edu/search/result.pt?result_forma... http://cdli.ucla.edu/staff/fitz/dissertation.pdf http://cdli.ucla.edu/tools/yearnames/HTML/T10K1.ht... //www.ams.org/mathscinet-getitem?mr=1903149 http://www.archive.org/download/travelsresearche00... //dx.doi.org/10.2307%2F2695324 //www.jstor.org/stable/2695324 http://mathdl.maa.org/images/upload_library/22/For... //tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=v... http://etcsl.orinst.ox.ac.uk/cgi-bin/etcsl.cgi?tex...